ZERZEVAN KALESİ

 

Zerzevan Kalesi, Diyarbakır ili, Çınar ilçesi, Diyarbakır-Mardin karayolu üzerinde yer almaktadır. Roma’nın askeri yerleşimi, bütün vadiye hakim, antik askeri/ticaret yolu üzerinde, geniş bir alanı kontrol altında tutan, stratejik bir sınır garnizonudur. Zerzevan’ın tarihi Asur Dönemi’ne (M.Ö. 882-611) kadar gitmektedir. Pers Dönemi’nde de (M.Ö. 550-331) Kral Yolu üzerinde bulunan yerleşim alanı yol güvenliğinin sağlanması amacıyla kullanılmıştır. Mevcut mimari kalıntılar ve kazı çalışmalarında ele geçen buluntular incelediğinde M.S. 3 yy.’da, Severuslar Dönemi’nde (M.S. 198-235) asıl askeri yerleşim inşa edilmiştir. Yerleşimin surları ve yapıları Anastasios I (M.S. 491-518) ve Justinianos I (M.S. 527-565) dönemlerinde onarılarak, bazı yapılar ise yeniden inşa edilerek mevcut son haline getirilmiştir. 639 yılında İslam orduları tarafından bölgenin fethine kadar yerleşim kesintisiz kullanılmıştır.

 

1200 metre uzunluğunda surlarla çevrelenmiş askeri yerleşimde, kamu yapılarının bulunduğu güney alanda, gözetleme ve savunma kulesi (güney kule), kilise, yönetim binası, arsenal, kaya sunağı gibi mimari kalıntılar yer almaktadır. Kuzeyinde ise cadde-sokaklar ve konutlar takip edilebilmektedir. Konutların bulunduğu alanda aynı zamanda su sarnıçları, yeraltı kilisesi, yeraltı sığınağı, dünyada bulunmuş son Mithras Tapınağı tespit edilmiştir. Surların dışında ise yerleşime su sağlayan kanallar, sunu çanakları ve taş ocakları; nekropol alanında ise kaya mezarları ve tonozlu mezarlar bulunmaktadır.

 

Zerzevan Kalesi kazı ve restorasyon çalışmaları, Kültür ve Turizm Bakanlığı'nın izinleri ile Doç.Dr. Aytaç COŞKUN'un başkanlığında 2014 yılında başlatılmıştır ve halen devam etmektedir.

 

Zerzevan Kalesi ve Mithras Tapınağı 2020 yılında UNESCO Dünya Mirası Geçici Listesi’ne girmiştir.